Ο ΠΟΤΑΜΟΣ ΤΑΝΟΣ

      Σε μικρή απόσταση από το χωριό μας, στην περιοχή της Κουμπίλας, κυλάει τα  νερά του ο ποταμός Τάνος. Εκεί είναι και η συμβολή του με το Βαγιόρεμα,που ξεκινάει από το χωριό.Την πρώτη γραπτή μαρτυρία για τον ποταμό Τάνο βρίσκουμε στην τραγωδία του Ευριπίδη «Ηλέκτρα» που γράφτηκε το 413 π.Χ. Τον τοποθετεί στα σύνορα της «γης» των Αργείων με την «γη» των Σπαρτιατών. Αργότερα ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρεται στο ποτάμι και το ονομάζει «Ταναό». Σημειώνει πως είναι ένα ποτάμι που κατεβαίνει από τον Πάρνωνα και διασχίζοντας την περιοχή των Αργείων χύνεται στον Θυρεατικό κόλπο.Έξι αιώνες μετά τον Ευρυριπίδη αναφέρεται στον Τάνο ο περιηγητής Παυσανίας,που έζησε κατά το δεύτερο αιώνα μ.Χ.Αυτός μεταξύ των άλλων αναφέρει πως ο Τάνος πηγάζει από τον Πάρνωνα και εκβάλλει στον κόλπο της Θυρέας.Η περιοχή της Θυρέας την εποχή εκείνη ανήκε στους Αργείους, ενώ η περιοχή του Πάρνωνα και των Καστριτοχωριών που διασχίζει ο ποταμός βρισκόταν στα σύνορα των Λακεδαιμονίων με τους Τεγεάτες. Επίσης μνημονεύεται κατά καιρούς από διάφορους Έλληνες και ξένους επιστήμονες και περιηγητές που πέρασαν από την περιοχή. Στα νεότερα χρόνια το ποτάμι έχασε το αρχαίο του όνομα. Στις πρώτες δεκαετίες του ΙΘ΄ αιώνα και κυρίως με την δημιουργία του Ελληνικού κράτους και την ίδρυση των δήμων, επιστήμονες και λόγιοι βρήκαν στους αρχαίους συγγραφείς το χαμένο όνομά του και του το έδωσαν, δίνοντας ταυτόχρονα στην γύρω δημοτική περιφέρεια το όνομα Τανία. Όταν είχε χάσει το αρχαίο του όνομα ο Τάνος λεγόταν «ποταμός». Αναφερόμενοι με λίγα λόγια στην ετυμολογία της λέξης «Τάνος» σημειώνουμε εδώ την άποψη του αείμνηστου Καστρίτη φιλόλογου και συγγραφέα Βασίλη Γιαννάκου Τόγια. Υποστηρίχθηκε πως η προέλευση του ονόματος ανάγεται σε παμπάλαια προϊστορικά χρόνια και προέρχεται από την ρίζα danu που σημαίνει υγρασία, δροσιά, σταγόνα, νερό, ποταμός. Η ρίζα danu βρίσκεται σε πολλά ονόματα ποταμών: Τάναϊς (Δον), Δάναστρις (Δνίστερος), Δάνουβις (Δούναβης), Ροδανός, Ηριδανός. Η ίδια ρίζα βρίσκεται και στο όνομα Τάνος (ποταμός).

Ο ποταμός Τάνος είναι ένα ποτάμι με μικρές, κατά το πλείστον, υδάτινες ποσότητες τους καλοκαιρινούς μήνες, που εκτείνεται από την βόρεια ορεινή Κυνουρία, μέχρι τον κάμπο της Θυρέας. Πηγάζει από τις βόρειες υπώρειες του όρους Πάρνωνα και αφού συγκεντρώσει στην κοίτη του τα νερά από τα γύρω ρέματα της περιοχής Αγίου Πέτρου, προχωρεί προς την περιοχή του Καστρίου. Την μεγαλύτερη περίοδο του χρόνου είναι «ξεριάς» με λίγο νερό, κυρίως τους χειμερινούς μόνο μήνες. Έλάχιστες φορές,όταν  χτυπούν αλύπητα οι καταιγίδες και τα αστραπόβροντα τα Καστριτοχώρια ή λυώνουν ξαφνικά τα χιόνια στον Πάρνωνα , μαζεύει στην κοίτη του και  κατεβάζει μεγάλες ποσότητες νερού. Τότε θεριεύει, μουγκρίζει και γίνεται  ορμητικός και επικίνδυνος. Ξεχειλίζει, σκεπάζοντας με τα νερά του μεγάλο μέρος του κάμπου γύρω από τις εκβολές του στον Αστρινό κάμπο.

   Τα εφτά «πρωτογενή» Καστριτοχώρια είναι χτισμένα στην αριστερή όχθη του. Προχωρώντας προς τα κάτω ο Τάνος περνάει κοντά στου Καράτουλα και στα ριζά του «Κοκκινόβραχου», πολύ κοντά στο Τσερβάσι, έχοντας στα δεξιά του το μοναστήρι του Προδρόμου, που είναι χτισμένο σαν αητοφωλιά στη μέση του «Κοκκινόβραχου».

    Συνεχίζοντας την διαδρομή του το ποτάμι χωρίζει τους δευτερογενείς οικισμούς του Καστρίου σε δύο ομάδες: Άλλοι οικισμοί είναι χτισμένοι στην δεξιά όχθη του (Μελίσσι, Γαλτενά, Στόλος, Ντουμέϊκα κλπ) και άλλοι στην αριστερή (Άγιος Γεώργιος, Ντουμινά, Κουμπίλα, Αγία Σοφία, Μάσκλινα).

      Από την περιοχή του «Κοκκινόβραχου» μέχρι την περιοχή της Κουμπίλας, σε όλο το μήκος του ποταμού, ιδιαίτερα την άνοιξη, γίνεται σημαντικός εμπλουτισμός της κύριας κοίτης του, με τα νερά που κατεβάζουν χείμαρροι από τις περιοχές που εκτείνονται οι δευτερογενείς οικισμοί του Καστρίου, από την αριστερή και από την δεξιά πλευρά του.

Από εκεί και πέρα ο Τάνος, προχωρώντας προς τα κάτω, εγκαταλείπει την ευρύτερη περιοχή του τέως δήμου Τανίας και μπαίνει στην ευρύτερη χειμερινή περιοχή των Δολιανών. Περνάει πολύ κοντά από τα Κάτω Δολιανά και αφού αφήσει στα δεξιά του το μοναστήρι της Λουκούς, φαρδαίνει, και μπαίνει στον κάμπο της Θυρέας. Συνεχίζοντας, φαρδύς, την πορεία του στον κάμπο της Θυρέας, σήμερα εκβάλει τελικά στη θάλασσα, στη βόρεια περιοχή του Παραλίου Άστρους.Όπως όμως περιγράφουν διάφοροι περιηγητές και ονομαστοί ξένοι επιστήμονες παλαιότερα οι εκβολές του σχημάτιζαν δέλτα. Η κύρια εκβολή του τοποθετείτο νότια- νοτιοδυτικά  του Παράλιου Άστρους, κοντά στο έλος του Μουστού.Ταυτόχρονα υπήρχε και μια άλλη εκβολή του, μάλλον μικρότερη, βόρεια του Παράλιου Άστρους. Ο περιηγητής  Leake αναφέρει πως συνάντησε ένα μικρό ρέμα που πήγαζε από ένα βάλτο στους πρόποδες του βουνού Ζάβιτσα. Με το πέρασμα του χρόνου η νότια κοίτη του ποταμού  περιορίστηκε προοδευτικά από φυσικές ή τεχνητές παρεμβάσεις,  μέχρι που αχρηστεύτηκε και έτσι απόμεινε μία μόνο κοίτη, αυτή που υπάρχει σήμερα, βόρεια του Παράλιου Άστρους.Έτσι διασώθηκε  η εύφορη πεδιάδα του Άστρους από τα βαλτόνερα και τις καταστροφές που προκαλούσε το ποτάμι κατά τους χειμερινούς μήνες.

Η ζεύξη του ποταμιού έχει γίνει σε πολλά σημεία, σε όλο το μήκος της διαδρομής του.

α) Στην περιοχή του Μπερνορή, στο «Ραγκαβά», εκεί που έτεμνε το ποτάμι μια «ημιονική» οδική αρτηρία, που κατευθυνόταν από την περιοχή του Καστρίου προς την Θυρέα, είχαν χτίσει το «Μπερνορίτικο ή Μερνοριάνικο» γεφύρι.

β) Σε μικρή απόσταση από το Τσερβάσι, στη θέση «Άβορος» ή «καλογερική λάκκα» χτίστηκε αρχικά το 1850-1880 γεφύρι, για να γίνει η ζεύξη του ποταμού στην διασταύρωσή του με την παλαιά σημαντική «ημιονική*» οδική αρτηρία που πήγαινε από τα πρωτογενή Καστριτοχώρια ως την περιοχή της Πλατάνας. Η οδική αρτηρία εξυπηρετούσε τους Καστρίτες που είχαν κτήματα στους δευτερογενείς οικισμούς του Καστρίου και όσους ήσαν μόνιμοι κάτοικοι αυτών των οικισμών. Το αρχικό κτίσμα του γεφυριού παρασύρθηκε από τα ορμητικά νερά του ποταμού και γύρω στα 1905 στη θέση του χτίστηκε άλλο μονότοξο γεφύρι από Καρατουλιάνους μαστόρους, αυτό που υπάρχει μέχρι σήμερα.

γ) Προκειμένου να επικοινωνούν οι δευτερογενείς οικισμοί του Καστρίου, που ήσαν κτισμένοι εκατέρωθεν της κοίτης του ποταμού, αλλά και για να μεταβαίνουν στα χωράφια τους οι κάτοικοι που διέμεναν στην απέναντι πλευρά από το ποτάμι, κατέστη αναγκαία η ζεύξη του και σε άλλα σημεία. Ένα γεφύρι κτίστηκε κοντά στο Μελίσσι, από την δεξιά μεριά του ποταμού και κοντά στο Άγιο Γιώργη, από την αριστερή μεριά του, που είναι γνωστό με την ονομασία «γεφύρι του Αγιώργη». Το γεφύρι αυτό δεν έχει καμιά αρχιτεκτονική αξία και είναι πολύ στενό.

δ) Η ζεύξη του ποταμού έγινε με ένα ακόμη γεφύρι, στην τοποθεσία «Τριπόταμα» που ονομάζεται και «γεφύρι της Πλατάνας». Αυτό εξυπηρετούσε την μεγάλη «ημιονική» οδό που ξεκινούσε από τα πρωτογενή Καστριτοχώρια και περνούσε δεξιά από το ποτάμι, με το γεφύρι στην «καλογερική λάκκα», για να περάσει πάλι, μετά από αρκετή διαδρομή, στην αριστερή πλευρά του.

ε)Τούτη την εποχή που η κατασκευαζόμενη οδική αρτηρία Τρίπολης - Άστρους  παρακάμπτει τα Δολιανά, έγινε η ζεύξη του ποταμού, λίγο πριν να φτάσει στο χωριό, με μεγάλη γέφυρα από οπλισμένο σκυρόδεμα, για να διευκολύνει την παράκαμψη του χωριού.Είναι συνολικού μήκους 92 μέτρων και αποτελείται από τρία τόξα.Οι δύο τρίστυλοι  τεράστιοι πυλώνες της γέφυρας «φυτεμένοι» στις δύο άκρες της κοίτης του ποταμού,  βαστούν στις πλάτες τους το οδόστρωμα της οδικής αρτηρίας.

ε) Το ποτάμι προχωρώντας προς τα κάτω,διακόσια πενήντα μέτρα παρακάτω από την καινούρια γέφυρα  περνάει πολύ κοντά στα Κάτω Δολιανά και στην άκρη του χωριού διασταυρώνεται με παλιό ημιονικό δρόμο που πήγαινε στη Θυρέα. Στο σημείο εκείνο στα 1891-1892 χτίστηκε μεγάλο παραδοσιακό πέτρινο γεφύρι, με τρία τόξα, από τους Δολιανίτες, το έκτο κατά σειρά, στο μήκος της διαδρομής του Τάνου.

στ) Στην αριστερή μεριά του Τάνου, ένα ρέμα (χείμαρρος) ξεκινάει από την περιοχή του Παρθενίου, περνάει βόρεια της Αγίας Σοφίας και συνδέεται με αυτόν στην περιοχή της Κουμπίλας. Το ρέμα ονομάζουν οι Αγιασοφίτες «Ξεριά». Ο «Ξεριάς» τέμνει κάθετα, στο ύψος της Αγίας Σοφίας, την οδική «ημιονική» αρτηρία Μάσκλινας –Αγίας Σοφίας-Καστρίου. Η οδική αυτή αρτηρία είχε μεγάλη κίνηση από τις αρχές της δεκαετίας του 1890, όταν λειτούργησε η σιδηροδρομική γραμμή Αθήνας- Καλαμάτας, που περνούσε από το χωριό μας. Επειδή ο «Ξεριάς»  πολλές φορές κατέβαζε πολύ νερό και η διάβασή του γινόταν σχεδόν αδύνατη, από τους πεζοπόρους ταξιδιώτες και τα φορτωμένα ζώα τους, έχτισαν στην δεκαετία του 1900 μονότοξο πέτρινο γεφύρι στο σημείο που η οδική αρτηρία τέμνει κάθετα τον χείμαρρο.

                                                                               Γιώργος Στυλ.Σκλημπόσιος- Μασκλινιώτης