O ΟΡΟΣ ΤΟΥ ΟΡΟΥΣ...
Ἕνα «Γραμμένο λιθάρι» τοῦ ΛΑΜΠΡΟΥ ΑΝΤΩΝΑΚΟΥ, Ἐκπαιδευτικοῦ
Στὸ Ἐλαιοχώρι (Μάσκληνα), σὲ ὑψόμετρο 700 μ. περίπου καὶ σὲ τρία τέταρ-τα δρόμο πρὸς τὴν κορυφὴ τοῦ Παρθενίου ὄρους «Παρθενιώτικος Ἀγηλιάς», ὑ-πάρχει ἕνα μεγάλο, ριζιμιό «Γραμμένο λιθάρι». Εἶναι πάνω ἀπὸ 4 μέτρα ψηλό. Ἀποτελεῖται ἀπὸ σταχτὶ ἀσβεστόλιθο καὶ δίπλα του περνᾶνε φλέβες ἀπὸ ὄνυ- χα. Ὑπάρχουν καὶ θραύσματα ὄνυχα. Στὶς κοντινὲς λάκες, λίγο πιὸ πάνω, ποὺ καλλιεργοῦνταν μέχρι τὸ 60, ἔχουν βρεθεῖ ἐλάχιστα κεραμίδια τῆς ἀρχαίας ἐ- ποχῆς. Τὸ λιθάρι ἔχει μιὰ μεγάλη ἐπιγραφὴ (βλ. επόμενη σελίδα). Ἡ ἐπιγραφὴ εἶναι παλίμψηστη, ὅπως φαίνεται ἀπὸ τοὺς χαρακτῆρες ποὺ ἀ- νήκουν σὲ διαφορετικὴ ἐποχὴ ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν διαφορετικὴ κατάσταση τῶν γραμμάτων. Ἔχουν γίνει πολλὲς προσπάθειες γιὰ τὴν ἑρμηνεία της. Θὰ ἐπιχει- ρηθεῖ καὶ σὲ αὐτὸ τὸ κείμενο ἡ ἑρμηνεία, μὲ ὅλους τοὺς κινδύνους ποὺ διατρέ- χει ὅποιος ἀνακατεύει τὰ περασμένα. Ξεκινᾶμε: Ὑπερβαλλόντι δὲ τὴν κορυφὴν τοῦ ὄρους, ἔστιν ἐν τοῖς ἤδη γεωργουμένοις τεγεατῶν ὄρος καὶ ἀργείων κατὰ τὰς Ὑσιὰς τὰς ἐν τῆ Ἀργολίδι... (Παυσανία Ἀρκαδικά, τελευταία παράγραφος, ὅπου περιγράφει τὴν διέλευση ἀπὸ τὸ Παρ- θένιον ὄρος). Στὸν τόπο μας, ποὺ τὸ ἀνάγλυφο εἶναι ἔντονο καὶ καλύπτει τὸ μεγάλο μέρος τῆς γῆς, ἡ ὁριοθέτηση τῶν μεγάλων περιοχῶν στηρίχτηκε σ’ αὐτό. Ἔτσι, ὡς ὅρια χρησιμοποιοῦνται ἀπὸ τοὺς ἀρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα εἴτε οἱ κορυ- φογραμμὲς εἴτε οἱ ρεματιές. Τὰ πεδινὰ ἀνῆκαν σ’ ἕνα κράτος. Ὁ λόγος ποὺ ὑπῆ- ρχε ὁ «ὅρος», δηλαδὴ τὸ σύνορο ἀνάμεσα στὰ δύο κράτη (Τεγέα Ἀρκαδίας ἀπὸ τή μιὰ καὶ Ὑσίαι Ἄργους ἀπὸ τὴν ἄλλη) εἶναι ὅτι τὰ σύνορα δὲν ἦσαν φυσικά. Στὸ κείμενο τοῦ Παυσανία, ὅπως εἶναι ἡ πλέον ἀποδεκτὴ μορφή, ὑπάρχει ἕνας «ὄρος», ὁ ὁποῖος βρίσκεται στὸν κάμπο τοῦ Ἀχλαδόκαμπου*, στὴ στρᾶτα ἀπὸ τὸ Παρθένι (Μπερτσοβὰ) ποὺ περνάει ἀπὸ μιὰ ρεματιὰ τοῦ Παρθενίου ὄ- ρους. Εἶναι ἀκόμη ἐκεῖ, στά «Μπερτσοβίτικα» χωράφια ποὺ ἀκόμα καὶ σήμε- ρα ἀνήκουν στοὺς Μπερτσοβίτες. Ὅμως ὁ ἕνας «ὅρος» δὲν ὁρίζει περιοχή. Χρειάζονται τοὐλάχιστον δύο. Ἐ- κτὸς ἐὰν ὁ Παυσανίας ἁπλῶς περιγράφει τὸ δρόμο. Ἕνα δεύτερο σημεῖο προσο- χῆς εἶναι ὅτι μιλάει γιὰ κορυφή. Ὅμως ἡ στρᾶτα δὲν περνάει ἀπὸ κάποια κορυ- φή, ἀλλὰ ἀπὸ ἕνα ἐξαιρετικὰ χαμηλὸ αὐχένα, μόλις 50 μέτρα πάνω ἀπὸ τὸ χα- * Παρεπιμπτόντως, τὸ ὄνομα ὑπάρχει πρὶν τὸ 1700, ἄρα δὲν στέκει ἡ φήμη περὶ ὀνοματοδο- σίας ἀπὸ τὸν Κολοκοτρώνη. ΔΙΟΤΙΜΑ. ΤΕΥΧΟΣ 2, ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2005. 2. μηλότερο σημεῖο τοῦ κάμπου στὸ Παρθένι. (Πάνω ἀπὸ τὴν καταβόθρα ὅπου εἰσβάλει ὁ Γαρεάτης γιὰ νὰ βγεῖ 4 χιλιόμετρα πιὸ κάτω). Ψάχνοντας λοιπὸν στὰ Ἀρκαδικὰ τῆς «Ἐκδοτικῆς Ἀθηνῶν», θὰ βροῦμε καὶ ἄλλη διατύπωση ποὺ ἀναφέρεται σὰν κείμενο παλαιὰς ἔκδοσης: «...Ὑπερβάλλοντι δὲ τὴν κορυφὴ τοῦ ὄρους, ἐν τοῖς ἤδη γεωργουμένοις, ἔστιν τεγεατῶν ὅροι καὶ ἀργείων καθ’ ἃ κα- τὰ τὰς Ὑσιὰς τὰς ἐν τῇ Ἀργολίδι...». Θεωροῦμε ὅτι αὐτὴ εἶναι καὶ ἡ σωστὴ ἀπόδοση/ἀντιγραφή τοῦ κειμένου. Εἶναι γνωστὸ ὅτι ἀπὸ ἀντιγραφὴ σὲ ἀντιγραφὴ ὑπάρχουν ἀλλοιώσεις τοῦ ἀρχι- κοῦ κειμένου. Οἱ διάφοροι ἐπιμελητὲς ἐπέλεξαν τὴν κατ?αυτοὺς πιὸ ἀκριβῆ ἀ- πόδοση. Κατ’ εξαίρεση, ὑπῆρχαν ὅρια μακριὰ ἀπὸ τὴν κορυφογραμμὴ τοῦ Παρθενίου ὄρους. Πιστεύουμε ὅτι ἕνα ἀπὸ τὰ ὅρια τῆς Ἀρκαδίας ἦταν ὁ Ἀρμακάς, θέση ὀ- χυρωμένη μὲ τοὐλάχιστον 400 μ. μῆκος τείχους - ὁρίου, στὴ διασταύρωση τῶν δρόμων Ἀργους - Σπάρτης καὶ Θυρέας - Τεγέας ποὺ περνοῦσαν ἀπὸ κεῖ μέχρι νὰ γίνουν τὰ τρένα. Εἶναι περίπου ἕνα χιλιόμετρο ἀριστερὰ τοῦ δρόμου Τρίπο- λης - Ἄστρους στὸ ὕψος τῆς Ἁγίας Σοφίας. Ἡ γραμμὴ Ἀρμακὰς - Μπερτσοβίτι- κα Ἀχλαδοκάμπου περνᾶ ἀπὸ τό «Γραμμένο λιθάρι», κοντὰ στὸ Ἐλαιοχώρι ποὺ δὲν ἀνήκει στὴν Ἀρκαδία κατὰ τοὺς ἀρχαίους χρόνους. Τὸ πρῶτο γράμμα θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι κηρύκειο. Πιστεύουμε ὅτι ἡ πρώτη σειρὰ ἔγραφε ΟΡΟΣΥΣΙΑΣ. Ἴσως ὁ ὅρος ἦταν τριπλός, δηλαδὴ ὅριο Ἀργους - Σπάρτης - Τεγέας. Ἡ περιοχὴ ἦταν διαφιλονικούμενη ἀνάμεσα στοὺς Παρθενιῶτες καὶ τοὺς Ἐλαιοχωρίτες (Καστρίτες καὶ Βερβαινιῶτες) μέχρι τὶς ἀρχὲς τοῦ εἰκοστοῦ αἰῶνα, ὅταν τέθηκαν ἀπὸ δικαστικὸ τὰ ὅρια στὴν κορυφογραμμή, σὲ μεγάλη ἀπόσταση ἀπὸ τὸ σημεῖο. Μὲ ὅλες τὶς ἱστορικὲς μεταβολές (Ρωμαῖοι, Βυζαντι- νοί, Φράγκοι, Μουχλί, τσιφλίκια) ποὺ ἔχουν προηγηθεῖ, εἶναι ἀπίστευτο ὅτι κρατήθηκαν τὰ ὅρια τῶν περιοχῶν. Εἶναι γνωστὸ ὅτι ἡ σύνθεση, ἡ πυκνότητα ΣΤΟ ΕΛΑΙΟΧΩΡΙ. ΕΝΑ «ΓΡΑΜΜΕΝΟ ΛΙΘΑΡΙ»... 3. καὶ αὐτὴ ἀκόμη ἡ ὕ- παρξη πληθυσμοῦ στὴν περιοχὴ μετα- βαλλόταν. Τὶ εἶναι αὐ- τὸ ποὺ κράτησε τὰ ὅ- ρια ἐδῶ καὶ στὰ Μπε- ρτσοβίτικα γιὰ 2.000 χρόνια; Δὲν μποροῦμε νὰ δώσουμε ἀπάντη- ση. Ἴσως ὅσοι ἔχουν στοιχεῖα γιὰ τὴν με- σαιωνικὴ Τεγέα (Νί- κλι - Μουχλὶ - Τσιπια- νὰ κλπ.), νὰ μποροῦν νὰ ἀπαντήσουν. Ἴ- σως, ἐπειδὴ τὸ βουνὸ ἔκανε μόνο γιὰ βοσκό- τοπος, δέν ἐνδιέφερε τοὺς ἑκάστοτε ἰσχυ- ροὺς καὶ ἡ ἔκταση ἀ- νῆκε δικαιωματικὰ στοὺς παραμένοντες βοσκούς. Καὶ ἡ δεύτερη σειρά; «Τὸ ἀετόλιθος»; Τὶ σχέση ἔχει τὸ χριστόγραμμα τῆς πρώτης; Κάνουμε τὴν ὑπόθεση ὅτι ἔχει σχέση μὲ θρησκευτικὸ ἐμπόριο. Πι- στεύουμε ὅτι ἡ ἐμπορία εἰδώλων/εἰκόνων καὶ ἡ διαχρονικὴ ὕπαρξη δοξασιὼν μπορεῖ νὰ δώσει ἐξήγηση: Οἱ κάτοικοι τῆς περιοχῆς ἄρχισαν νὰ ἀσπάζονται τὸν χριστιανισμὸ τὸν 10ο αἰῶνα (Πορφυρογέννητος), μέχρι τότε ἦσαν ἐθνικοί. Δὲν λέμε εἰδωλολάτρες, γιατὶ ἡ λατρεία τῶν εἰδώλων/εἰκόνων εἶναι καὶ χριστιανική (π.χ. Παναγία Ἱε- ροσολυμίτισσα ποὺ μάζεψε τέσσερα δὶς στὴν περιοδεία τῆς πρὶν λίγα χρόνια, ἐνῶ μιὰ τυχαία Παναγία δὲν μαζεύει δεκάρα!). Τὸν δέκατο αἰῶνα ἱδρύθηκε ἀ- πὸ αὐτοκράτορα τὸ πρῶτο μοναστήρι τῆς περιοχῆς (Προδρόμου, στὴν Περδικό- βρυση) σὲ ὀχυρὸ μέρος. Τὰ μοναστήρια τότε ἦσαν διοικητικὰ κέντρα. Ἀπέδι- δαν προσόδους ποὺ ἀπὸ τότε ἢ ἀργότερα δίνονταν στὸ πατριαρχεῖο. Ὁ Γρηγό- ριος ὁ Ε ́ τὸ 1819 ἀφόρισε τοὺς Καστρίτες, διότι δὲν ἄφηναν τὸ μοναστήρι νὰ στείλει τὴν τακτικὴ τοῦ πρόσοδο στὸ Πατριαρχεῖο! Αὐτὸ δείχνει ὅτι οἱ ντόπιοι εἶχαν πάντοτε χαλαρὲς σχέσεις μὲ τὴν ἐπίσημη ἐκκλησία. Oι παλιὲς παραδό- ΔΙΟΤΙΜΑ. ΤΕΥΧΟΣ 2, ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2005. 4. σεις κρατοῦσαν ἕως ἀργά, καὶ μερικὲς κρατοῦν ἀκόμα. Πίστευαν λοιπὸν ὅπως καὶ οἱ χριστιανοὶ σὲ διάφορες δοξασίες. Ὁ ἀετόλιθος ἢ ἀετίτης εἶναι λευκό, σφαιρικὸ καὶ κούφιο ἀργιλοῦχο σιδηρομε- τάλλευμα σὲ μέγεθος καρυδιοῦ. Ἤδη ἀπὸ τοὺς Ἀσσύριους καὶ τοὺς Βαβυλώ- νιους ὁ ἀετόλιθος θεωρήθηκε ὅτι ἔχει σχέση μὲ τὰ ἀβγὰ τοῦ ἀετοῦ καὶ ὅτι διώχνει τὸ κακὸ καὶ θεραπεύει. Κυρίως ὅμως τοῦ ἀποδόθηκε ἡ ἱκανότητα νὰ κρατᾶ τὸ παιδὶ στὴν κοιλιὰ τῆς γυναῖκας (νὰ μὴν ἀποβάλει) καὶ νὰ κάνει εὔκο- λη τή γέννα (Διοσκουρίδης). Τέλος, χρησιμοποιόταν ὡς «ὀρὸς τῆς ἀλήθειας», δηλαδή, σύμφωνα μὲ τὶς δοξασίες γινόταν Θεοδικία: Ἂν κάποιος εἶχε πεῖ ψέμα- τα καὶ τοῦ βάζανε στὸ ψωμὶ λίγη σκόνη ἀετόλιθου, τότε δὲν μποροῦσε νὰ τὸ καταπιεῖ (Γ. Μερακλῆς). Ἦταν ἕνα «ἐργαλεῖο» γιὰ πολλὲς δουλειές, καὶ ἡ ἐ- μπορία τοῦ μποροῦσε νὰ βοηθήσει τὰ οἰκονομικὰ ἑνὸς ρασοφόρου ἢ συνεχιστὴ παλιοῦ ἐμπορίου. Μποροῦμε νὰ φανταστοῦμε τῆ σκηνῆ: Κάποιος ρασοφόρος ἢ μὴ ἔχει στήσει ἕνα «προσκύνημα». Ἔχει γράψει τὴν δεύτερη σειρὰ τῆς ἐπιγραφῆς καὶ ἀλλοίω- σε τὴν πρώτη, ἐξ οὗ καὶ τὸ χριστόγραμμα... Κάθε πιστὸς ἢ ἀπελπισμένος ποὺ προσέρχεται καταθέτει τὸν ὀβολό του καὶ λαμβάνει ἕνα κομμάτι ἢ σκόνη «ἀε- τόλιθου». Ὅπως σήμερα παίρνει «ἅγιο μύρο», «τίμιο ξύλο», σταυρούς, κομπο- σκοίνια κλπ. Καὶ ἐπειδὴ τὸ γνήσιο ἐμπόρευμα ἦταν σπάνιο, ὁ ἔμπορος ἔδινε κομμάτι ἀπὸ ὄνυχα ποὺ ἦταν καὶ πιὸ ὄμορφο. Ἂν πάλι ὑπάρχει ἄλλη ἄποψη, πάντες οἱ πιστοὶ προσέλθετε
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου